Pandemide Yıllık İzin Hesabı Nasıl Yapılır?
Çalışanların dinlenme hakkının yasayla korunduğu en önemli araçlardan bir tanesi de yıllık ücretli izin uygulamasıdır. Çalışanların her yıl ücretleri ödenerek belirli bir süre dinlendirilmesi sağlıklarının korunması ve iş güçlerinin yenilenmesi bakımından son derece önemlidir. Bu noktada pandemi sürecinde işverenler tarafından uygulanan kısa çalışma ve ücretsiz izin sürelerinin yıllık izin hesabında dikkate alınması gerekmektedir.
Yıllık Ücretli İzin Süreleri Nasıl Hesaplanır?
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. Örneğin, işçi yüksek bir ücret karşılığında çalışırken izin hakkında vazgeçemez, bu tür bir sözleşme geçersizdir.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
b) Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden,
c) On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır. Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır.Yıllık Ücretli İzin Süreci Nasıl Yürütülmelidir?
Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez
Bu iznin 4857 sayılı Kanunun 53’üncü maddesinde gösterilen süreler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur.
4857 sayılı Kanunun 53’üncü maddesinde öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir.
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.
Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz.
Yol İzni Vermek Zorunlu Mudur?
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde İş Kanunu’nun 17 nci maddesinde belirtilen bildirim süresi ile 27 nci maddesi gereğince işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri, yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır. Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.
Kısa Çalışma ve Ücretsiz İzin Süreleri Yıllık İzin Hesabına Dahil Edilecek Mi?
Kanuna göre, kısa çalışmada geçen sürelerin çalışılmış gibi sayılarak yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınması gerekir. Cumhurbaşkanı kararı ile 30 Haziran 2021 tarihine kadar uzatılan kısa çalışma süresi azami 3 ay olarak düzenlenmektedir. Kısa çalışmada geçen sürelerin sadece kanunda öngörülen 3 aya kadar olan kısmının mı yoksa Cumhurbaşkanı kararı ile uzatılanları da kapsayacak şekilde tamamının mı yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınacağı hususunda kanunda açıklık bulunmuyor.
İş Kanunu’nun 55. maddesinin birinci fıkrasının (j) bendinde, “İşveren tarafından verilen diğer izinlerin” de yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınacağı belirtiliyor. Normalde işverenin işçisini ücretsiz izne çıkarma hakkı bulunmuyor. Ancak, pandemi dolayısıyla konulan işten çıkarma yasağına paralel olarak işverene işçisini ücretsiz izne çıkarma yetkisi verildi. İşçinin iradesi dışında işverence ücretsiz izne çıkartılmış olan işçilerin ücretsiz izinde geçen sürelerinin yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınması gerekir.
Bununla birlikte, uygulamada bu konuda anlaşmazlık yaşanacağı görülüyor. İşçiler çalışırken kısa çalışmada ve ücretsiz izinde geçen sürelerine karşılık gelen günler için yıllık ücretli izin kullanamazsa işten ayrıldıklarında izin parasını almak için dava konusu yapabilirler. Yargıtay’ın bu konuda oluşturacağı içtihat, hem bu döneme ilişkin belirsizliği giderecek, hem de bundan sonra yaşanabilecek benzer durumlara ilişkin yol gösterici olacak.
Yargıtay 9. H.D. 14/07/2011 T. 2010/50993 E. 2011/27305 K. sayılı kararında; “...kısa çalışma yaptığı ve kısa çalışma süresinin çalışılmış sayılan süre kapsamında kıdemine eklenmesi gerektiği tartışmasızdır.” denilmektedir.
Dolayısıyla pandemi süreci içerisinde işçinin kısa çalışmada geçirmiş olduğu sürelerin yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınması gerekmektedir.
Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu’nda daha önce “ücretsiz izin” müessesesi yer almamaktaydı. 4857 sayılı İş Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun iş sözleşmesine ilişkin hükümleri ve genel hükümleri uygulandığından dolayı işçi ve işverenler, 6098 sayılı TBK’ nın 26 ncı maddesine istinaden sözleşme serbestisi kapsamında ücretsiz izin sürecini yürütmekteydiler. Ücretsiz izinde olunan sürelerde ise işçilerin iş sözleşmeleri askıda olduğundan yıllık ücretli izne esas kıdem süreleri işlememekteydi.
16/04/2020 tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu’na eklenen Geçici 10 uncu madde ile işverene işçiyi resen ücretsiz izne çıkarma hakkı getirilmiştir. Madde metninde ise resen ücretsiz izin sürelerinin kıdeme etkisi üzerine herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Hal böyleyken işçinin iradesi dışında gerçekleşen bir ücretsiz izin uygulamasının yıllık izne esas kıdemde dikkate alınıp alınmayacağı konusunda tereddütler yaşanmaktadır. Konu hakkında yargı, bakanlık denetim birimleri ve öğretide görüş birlikteliği olmadığı açıkça görülmektedir. Ayrıca pandemi süresi içerisinde birçok işyerinde, 4857 sayılı Kanunu’nun Geçici 10 uncu madde kapsamındaki ücretsiz izin uygulaması, kesintisiz şekilde değil ilgili ayın sadece belirli günlerinde uygulandığı örneklerde çokça mevcuttur.
Kanunların açık olmadığı durumlarda işçi/sigortalı lehine yorum iş ve sosyal güvenlik hukukunun temel ilkelerinden olduğunu hatırlatmakta fayda görüyoruz.
