Kira Bedelinin Hiç Olmaması veya Mükellefe ait Meskenlerin Aile Üyelerine Tahsis Edilmesi Durumunun Gelir Vergisi Açısından Değerlendirilmesi
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) 70'inci maddesinde, maddede yazılı mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları, zilyedleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratların gayrimenkul sermaye iradı olduğu hüküm altına alınmıştır.
Bu mal ve haklar;
1-Arazi, bina, maden suları, memba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatı,
2-Voli mahalleri ve dalyanlar,
3-Gayrimenkullerin ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile bilumum tesisatı, demirbaş eşyası ve döşemeleri,
-Mütemmim cüz (TDK): “Bütünü oluşturan tamamlayıcı parça.”
4-Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar,
5-Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı, alametifarika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar,
-İmtiyaz (TDK): “Başkalarına tanınmayan özel, kişisel hak veya şart, ayrıcalık”
-İhtira beratı (TDK): “Bilinen araç, gereçlerle ve yaratıcı güçle yeni bir şey bulana, bulduğu şeyden bir süre yalnız kendisinin yararlanması için devletçe verilen belge.”
-Alametifarika (TDK): “Ayırıcı nitelik, ayırıcı özellik”
6-Telif hakları,
-Telif hakkı (TDK): “Bir fikir veya sanat eserini yaratan kişinin, bu eserden doğan haklarının hepsi, telif, yazar hakkı, röyalti.”
7-Gemi ve gemi payları ile bilumum motorlu tahmil ve tahliye vasıtaları,
-Tahmil (TDK): “Yükleme.”
8-Motorlu nakil ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların eklentileri,
-Cer (TDK): “Çekme, sürükleyerek götürme.”
Mezkûr Kanunun "Emsal Kira Bedeli Esası" başlıklı 73'üncü maddesinde: “Kiraya verilen mal ve hakların kira bedelleri emsal kira bedelinden düşük olamaz. Bedelsiz olarak başkalarının intifasına bırakılan mal ve hakların emsal kira bedeli, bu mal ve hakların kirası sayılır. Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle takdir veya tespit edilmiş kira mevcut değilse Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenen vergi değerinin %5'idir. Diğer mal ve haklarda emsal kira bedeli, bu mal ve haklarının maliyet bedelinin, bu bedel bilinmiyorsa, Vergi Usul Kanunu'nun servetlerin değerlendirilmesi hakkındaki hükümlerine göre belli edilen değerlerinin %10'udur. Aşağıda yazılı hallerde emsal kira bedeli esası uygulanmaz:
1. Boş kalan gayrimenkullerin muhafazaları maksadıyla bedelsiz olarak başkalarının ikametine bırakılması;
2. Binaların mal sahiplerinin usul, füru veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi (Usul, füru ve kardeşlerden her birinin ikametine birden fazla konut tahsis edilmiş ise bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz. Kardeşler evli ise eşlerden sadece biri için emsal kira bedeli hesaplanmaz.);
3. Mal sahibi ile birlikte akrabaların da aynı evde veya dairede ikamet etmesi.
4. Genel bütçeye dâhil daireler ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan kiralamalarda.”
Örnek 1: Mükellef Ahmet Bey 2020 yılında emlak vergi değeri 500.000,00 TL olan meskenini bedelsiz olarak arkadaşının tasarrufuna tahsis etmiştir.
Bu durumda GVK-73.maddesinde ifade edilen hüküm gereği (mükellefin gayrimenkulünü arkadaşına bedelsiz tahsis etmesi ve bu işlemin madde kapsamında emsal kira bedelinin uygulanmayacağı haller kapsamına girmemesi) emsal kira bedeli üzerinden matrah beyan etmesi gerekmektedir. Maddenin devamında ise bina için kira takdiri veya tespiti yapılmamış ise emsal kira bedeli, bina emlak vergi değerinin %5’i olacağı açıklanmıştır.
Mükellef Ahmet Bey, meskenini bedelsiz olarak arkadaşının kullanımına tahsis etmesinden dolayı emsal kira bedeli üzerinden işlem yapması gerekecektir. Emsal kira bedeli 500.000,00 X %5 = 25.000,00 TL olacaktır. Bu tutar, mükellef Ahmet Bey tarafından beyan edilmesi gereken tutardır.
Örnek 2: Mükellef Ahmet Bey 2020 yılında emlak vergi değeri 500.000,00 TL olan meskenini bedelsiz olarak babasının kullanımına tahsis etmiştir.
GVK 73/2 kapsamında “Binaların mal sahiplerinin usul, füru veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi (Usul, füru ve kardeşlerden her birinin ikametine birden fazla konut tahsis edilmiş ise bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz.” hükmünden hareketle emsal kira bedeli uygulamayacaktır.
84098128-120.05.04[73-2015-2]-384 sayılı ve 19/08/2015 tarihli özelgesinden “… usul (üstsoy); anne, baba, büyükanne, büyükbaba ve bunların anne ve babalarıdır. Füru (altsoy) ise; evlatlar, torunlar ve bunların çocuklarıdır.” hareketle mükellefin babasının kullanımına bıraktığı bina için emsal kira bedeli uygulanmayacaktır.
Örnek 3: Mükellef Ahmet Bey 2020 yılında emlak vergi değeri 500.000,00 TL olan meskenini bedelsiz olarak kayınpederinin kullanımına tahsis etmiştir.
Aynı özelgenin devamında “193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 73'üncü maddesinde yer alan hüküm, mal sahiplerinin usul, füru ve kardeşlerini kapsamakta olup, anılan hükmün diğer kan ve kayın hısımlarını (sıhri hısımları) da kapsadığı değerlendirilemeyeceğinden, bunların dışında kalan akrabalara (yeğen, dayı, amca, kayınpeder, kayınvalide, baldız vb.) ikamet amacıyla tahsis edilen gayrimenkullerde emsal kira bedelinin uygulanması gerektiği ifade edilmiştir.
Bundan dolayı mükellef Ahmet Bey’in bedel almaksızın kayınpederinin kullanımına bıraktığı mesken için emsal kira bedelini uygulaması gerekmektedir. (500.000,00 X %5)
Özetle bedel tahsil etmeksizin başkalarının veya aile bireylerinin kullanımına bırakılan meskenlerden kira geliri elde edilmemesi halinde bazı hallerde emsal kira bedeli uygulanmaz. Hüküm gereği anne, baba, büyükanne, büyükbaba ve bunların anne ve babaları ile evlatlar, torunlar ve bunların çocuklarına tahsis edilmesi halinde ise emsal kira bedeli uygulaması söz konusu olmayacaktır. Ayrıca idarenin vermiş olduğu görüşte de görüldüğü üzere diğer kan ve kayın hısımlar (sıhri hısımları) ile bunların dışında kalan akrabalara (yeğen, dayı, amca, kayınpeder, kayınvalide, baldız vb.) ikamet amacıyla tahsis edilen gayrimenkullerde emsal kira bedelinin uygulanması gerektiği açıklaması yapılmıştır.
KAYNAKLAR
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
84098128-120.05.04[73-2015-2]-384 sayılı ve 19/08/2015 tarihli özelge
371 Yayın Nolu Kira Geliri Elde Eden Mükellefler İçin Vergi Rehberi
İşbu yukarıda yer alan metnin (makale, görüş, sirküler, bülten, yorum vb. hangi ad ile tanımlandığının bir önemi olmaksızın) yasal olarak herhangi bir bağlayıcılığı bulunmayıp, bilgi verme amacıyla hazırlanmıştır. İşbu metnin tek yasal dayanak olarak kullanılması sonucu elde edilen bilgiler doğrultusunda alınan kararlar ve yapılan işlemler nedeniyle doğmuş / doğabilecek zararlardan yazarların hukuki bir sorumluluğu bulunmamaktadır.
-Mutasarrıf (Türk Dil Kurumu – TDK): “Kendinde kullanım hakkı olan, elinde bulunduran”
-Zilyet (TDK): “Sahibi kendisi olsun olmasın bir malı kullanmakta olan, elinde tutan kimse, eldeci.”
-İrtifak hakkı (TDK): “Başkasının arsa, yol, bahçe vb. taşınmaz malından belirli bir yolda yararlanma hakkı.”
-İntifa hakkı (TDK): “Başkasına ait bir maldan yararlanma, başkasına ait bir malı kullanma hakkı.
