Dönem Sonu Envanter Çalışmaları Esnasında Kasa ve Stoklar Hesabında Tespit Edilen Noksanlıklar ile Fazlalıklar
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 185’inci maddesinde “Envanter defterine işe başlama tarihinde ve müteakiben her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilânçolar kaydolunur ve bu tarihe “bilânço günü” denir.”
Mezkûr Kanunun 186’ncı maddesinde ise; “Envanter çıkarmak, bilânço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir.
Şu kadar ki; ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur.
Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.”
hükümlerine yer verilmiştir.
Tekdüzen hesap planı açıklamalarında;
197. SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI
Sayımlar sonucunda tespit edilen kasa, stok ve maddi duran varlıklar noksanlarıyla, tesellüm sırasında ortaya çıkan noksanların geçici olarak kayıt ve izleneceği hesaptır.
397. SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI
Sayımlar sonunda tespit edilen kasa, stok ve maddi duran varlıklar fazlalarıyla, üniteler arası yollamada ortaya çıkan fazlaların geçici olarak kayıt edileceği hesaptır.
Yani işletmeler dönem sonlarında envanter çıkarmak zorundadırlar. Bu suretle mevcutlar (kasa, çek, stok, maddi duran varlık vb.) fiilen tespit edilir ve bu sonuçlar kayıtlar ile karşılaştırılır. Eğer mevcutlar ile kayıtlar arasında farkın olması durumunda, “197 Sayım ve Tesellüm Noksanlıkları” ve “397 Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları” hesapları kullanılarak fiili mevcut durum ile kayıtlar arasındaki farkın giderilmesi gerekmektedir. Sonrasında farklar araştırılır ve tekdüzen hesap planı gerekse de vergi mevzuatı kapsamında gerekli düzeltme kayıtlarının yapılması gerekmektedir.
Özellikle mevcutlar ile kayıtlar arasında oluşabilecek farklar aşağıdaki sebeplerden ortaya çıkabilmektedir.
1-Harcama veya ödeme için fatura alınmamış.
2-İşletme tarafından yapılan ödeme kayıtlara eksik/fazla kaydedilmiştir.
3-İşletmece yapılan tahsilatın kayıtlara fazla/eksik kaydedilmesi.
4-İşletme kasasından para çalınması (zimmete para geçirilmesi)
5-Faturasız mal alış-satış işlemleri.
6-Numune ya da sarf tüketimleri kaydedilmemiş olabilir.
7-Satıcıdan fazla ya da noksan mal alınmış olabilir.
8-Faturası gelmiş olan mal fiili teslim alınmamış olabilir. (Yoldaki mallar)
9-Faturası düzenlenmiş bir satış işlemine konu olan emtianın depoda bekliyor olması/teslim edilmemiş olması.
10-Emtia, demirbaş çalınması.
11-Envanter çıkarımının yanlış/eksik yapılmış olması.
Örnek 1: Güvenlik teknoloji ekipmanları faaliyetinde bulunan ABC firması 2023 yılı hesap dönemine ilişkin olarak yapmış olduğu envanter çalışması neticesinde 5 adet elektronik kayıt cihazının (birim maliyeti 1.000 TL) kayıtlara göre olması gerekenden az olduğunu tespit etmiştir. Envanter sonucunda fiili durumu kaydi sonuca eşitleyebilmek için aşağıdaki kayıt yapılır.
Noksanlık sebebi tespit edilememişse aşağıdaki kayıt ile 197 hesap kapatılmalıdır. (Emsal birim satış fiyatı 1.500 TL, KDV oranı %20)
Notlar:
1- “Gerek bilanço esasına göre defter tutanların ve gerekse emtia üzerine iş yapan işletme hesabı esasına göre defter tutanların çıkarması zorunlu olan emtia envanterinin, yukarıda değinilen 186’ncı maddedeki düzenlemeden dolayı, kesin olması ve emtia cins ve miktarına ilişkin ayrıntılı bilgiyi içermesi gerektiğinden, emtia envanterine dahil edilen kıymetlerden bir veya birkaçında cins veya miktar bakımından noksanlık saptanması, ilgililerin dönem kazançlarının gerçeğe uygun belirlenmediğine ilişkin delil bulunduğunu gösterir. Envanterden saptanan bu noksanlığın, yükümlüler tarafından hukuken geçerli nedenlerle açıklanabilmesi gerekir. Bu yolda yeterli açıklama yapılamaması, noksanlık matraha alınmak suretiyle ilgilinin re’sen vergilendirilmesini gerektirir. Bu nedenle, sondaj yöntemiyle birkaç emtiada noksanlık bulunması halinde, re’sen vergilendirme yapılamayacağının kabulü hukuka uygun düşmemiştir.” (Vergi Dava Daireleri Kurulu 2005/71 E., 2005/155 K.) Kararda da görüleceği üzere noksanlık yükümlüler tarafından hukuken geçerli nedenlerle açıklanabilmesi gerektiği yönündedir. Noksanlık açıklanamadığı için satışın emsal bedel ile kaydedilmesi gerekir.
2- 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 30’uncu maddesinde ise “Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi” mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden indirilemez hükmü gereği noksan olan mal için KDV hesaplanmalıdır.
3- “… vergi hukukumuz açısından sermaye ve sermayenin herhangi bir unsurunda meydana gelen değer kayıplarının düşük bedelle değerlendirilmesi veya değişik yollarla sonuç hesaplarına intikal ettirilmesi, esas olarak ticari ve zirai faaliyetlerin normal bir şekilde işleyişinden veya tabii afetler yüzünden değer kaybına uğramasından doğmuş olması şartlarına bağlanmıştır. Diğer taraftan, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40’ıncı maddesinde, safi ticari kazancın tespitinde hasılattan indirilecek giderler 10 bent halinde sayılmış olup, bunlar arasında ticari işletmede mevcut varlıkta herhangi bir suretle meydana gelen eksilmelerin gider yazılacağı hususuna yer verilmemiştir. Buna göre, işyerinizden çalınan emtia bedelinin ve nakit para tutarının vergi matrahının tespitinde zarar veya gider olarak indirilmesi mümkün bulunmamaktadır.” (B.07.1.GİB.4.07.16.01-GVK.2010.99-4)
Örnek 2: Güvenlik teknoloji ekipmanları faaliyetinde bulunan ABC firması 2023 yılı hesap dönemine ilişkin olarak yapmış olduğu envanter çalışması neticesinde 5 adet elektronik kayıt cihazının (birim maliyeti 1.000 TL) kayıtlara göre olması gerekenden fazla olduğunu tespit etmiştir. Envanter sonucunda fiili durumun kaydi sonuca eşitleyebilmek için aşağıdaki kayıt yapılır.
Yapılan araştırma sonrasında fazlalığın nedeni tespit edilemediği takdirde aşağıdaki kayıt yapılır.
Örnek 3: Güvenlik teknoloji ekipmanları faaliyetinde bulunan ABC firması envanter çalışması sonrasında kasasında toplam 10.000 TL nakit mevcudu saymış buna karşılık kasa hesabının borç kalanının 7.500 TL olduğunu tespit etmiştir.
Araştırma sonrasında kasa fazlasının nedeni XYZ firmasından yapılan 2.500 TL tahsilatın kayda geçmediği tespit etmiş olsun. Bu durumda;
Nedeni bulunamadığı takdirde;
Örnek 4: Güvenlik teknoloji ekipmanları faaliyetinde bulunan ABC firması envanter çalışması sonrasında kasasında toplam 8.000 TL nakit mevcudu saymış buna karşılık kasa hesabının borç kalanının 10.000 TL olduğunu tespit etmiştir.
Yapılması gereken kayıt;
Farklılığın sebebi XYZ firmasına yapılan ödemenin kayıtlara geçmediği mutabakat ile öğrenildiğini varsayalım. Bu durumda;
KAYNAKLAR
213 sayılı Vergi Usul Kanunu
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
Tekdüzen Hesap Planı Açıklamaları
Vergi Dava Daireleri Kurulu 2005/71 E., 2005/155 K.
B.07.1.GİB.4.07.16.01-GVK.2010.99-4 sayılı özelge
İşbu yukarıda yer alan metnin (makale, görüş, sirküler, bülten, yorum vb. hangi ad ile tanımlandığının bir önemi olmaksızın) yasal olarak herhangi bir bağlayıcılığı bulunmayıp, bilgi verme amacıyla hazırlanmıştır. İşbu metnin tek yasal dayanak olarak kullanılması sonucu elde edilen bilgiler doğrultusunda alınan kararlar ve yapılan işlemler nedeniyle doğmuş / doğabilecek zararlardan yazar / yazarların hukuki bir sorumluluğu bulunmamaktadır.
